De gouden spelregels van creatief denken

November 2020, Esther van der Storm

Creatief denken, in combinatie met spelregels. Dat lijkt nogal paradoxaal. En toch is het zo: creatief denken gedijt het beste bij een aantal basis spelregels. Hierdoor creëer je de meest optimale condities om eens even goed buiten de bestaande kaders te kunnen denken. In deze blog delen we de gouden spelregels van creatief denken met je. Want creatief denken kan iedereen!

Als je doet wat je altijd deed…

We leven bij de gratie van patronen. Denk er maar eens over na hoeveel handelingen je op een dag schijnbaar automatisch doet. Het sorteren van de was, op slot doen van je voordeur, of aanzetten van de douche. Die patronen zijn hartstikke handig in ons dagelijks leven, maar zitten vernieuwing echter wél in de weg. Zoals Einstein het mooi verwoordde: ‘als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg’.  We zijn zo geneigd om in vaste structuren te denken, dat het eruit stappen veel moeite kost. Voor vraagstukken waar gangbare oplossingen niet meer werken en behoefte is aan vernieuwende ideeën, is creatief denken essentieel.

“Maar ik ben helemaal niet creatief”

Veel mensen zijn ervan overtuigd dat ze niet creatief zijn. Deze mythe ontkrachten we graag: iedereen is creatief! Creatief denken is een vaardigheid, net zoals taal en rekenen een vaardigheid is. Het goede nieuws is dus dat je deze skill kunt trainen. Door vaak te oefenen, wordt het steeds makkelijker om je creatieve denkvermogen ‘aan’ te zetten. Ook wij ervaren het. Eerder vond ik het lastig om nieuwe ideeën te bedenken en niet direct te oordelen. Nu is creatief denken een tweede natuur geworden. Super fijn, want daardoor kom ik veel makkelijker op nieuwe ideeën. En dat kun jij dus ook leren!

Theorie: fases in creatief denken

Alex Osborn introduceerde al in de jaren veertig ‘creative problem solving’: het idee dat creativiteit geen talent is waarmee je wordt geboren, maar een methodiek die iedereen kan leren. Een belangrijk uitgangspunt in creative problem solving, is dat er een duidelijke grens bestaat tussen het bedenken van ideeën, en het selecteren (en dus oordelen) over ideeën. In chique termen wordt dan gesproken over divergeren en convergeren. Een overzicht:

• Divergeren is de fase waarin je vanuit een vraagstuk zoveel mogelijk oplossingen en ideeën bedenkt voor een vraagstuk. Alles kan en mag in deze fase, kwantiteit is hier leidend.
• Convergeren is de fase waarin je keuzes gaat maken. Welke ideeën zijn het meest vernieuwend én realiseerbaar? Waar krijg je energie van en wil je verder mee?

Deze fases zijn duidelijk afgebakend in een creatief proces. En dat is meteen het grote verschil met de meeste ‘normale’ vergaderingen, waarin het bedenken én beoordelen van ideeën kriskras door elkaar loopt. Hierdoor stokt de creatieve flow continu en kom je nooit écht van de gebaande paden af. Realiseer je dus dat er twee verschillende fases zijn en houd hier rekening mee in een vergadering of sessie. Eerst divergeren, dan convergeren. En daar horen dus ook twee sets gouden regels bij!

Spelregels voor het bedenken van ideeën

• Stel je oordeel uit. Bij het bedenken van ideeën zijn ideekillers uit den boze. Stel je oordeel in deze fase uit: alles kan en mag! We maken er in groepsprocessen vaak een spelletje van: betrap je een mede-deelnemer op een ideekiller, dan moet diegene als ‘straf’ met twee nieuwe ideeën komen. Dat werkt erg goed!

• Surf mee op de ideeën van anderen. Juist door de ideeën van anderen, kom je zelf vaak weer tot nieuwe inzichten. Bedenk maar hoe vaak je bij het verhaal van een ander denkt aan een eigen ervaring. Zo werkt het ook bij het bedenken van ideeën! Luister dus goed naar elkaar, en wees je ervan bewust dat ieders mening even zwaar meetelt. Hiërarchie speelt geen rol: of je nu de CEO bent of op de postkamer werkt, ieders idee telt even zwaar mee.

• Focus op kwantiteit. Kwaliteit is in deze fase minder belangrijk dan kwantiteit. Het mag chaos worden en van de hak op de tak springen, dat is goed! Check wel of de ideeën die genoemd worden nog steeds oplossingen zijn voor het vraagstuk dat je probeert op te lossen.

• Schrijf op! Noteer alle ideeën direct, want anders vervliegen ze meteen en dat is zonde. Opschrijven dus! In een groep vragen we deelnemers om dit zelf te doen op (digitale) post-its. We geven altijd als tip om een idee zo uitgebreid mogelijk op te schrijven: minimaal een werkwoord en zelfstandig naamwoord gebruiken dus. Dan weet je later ook nog wat ermee werd bedoeld.

• Privacy. Mensen roepen alleen wilde ideeën als ze zich veilig voelen. Maak daarom duidelijke afspraken over welke ideeën je deelt met de buitenwereld. Wij spreken vaak af dat enkel de geselecteerde en uitgewerkte ideeën verspreid worden, de andere ideeën niet. Zo creëer je een veilige setting, waarin iedereen vrijuit kan denken.

Spelregels voor het selecteren en uitwerken van ideeën

• Kies op je gevoel. Eén van de lastigste elementen aan het kiezen van ideeën, is de zogenaamde creadox. Mensen vervallen weer in hun oude patronen en kiezen voor ideeën die veilig en vertrouwd zijn. Eén van de regels die hierbij helpt, is mensen te laten kiezen op hun gevoel. Kies voor ideeën waar je energie van krijgt, zonder op voorhand al een uitgestippeld plan te hebben voor de realisatie.

• Snel. Kiezen doe je op gevoel, en onder tijdsdruk. Des te langer mensen de tijd hebben om na te denken over de voors- en tegens van een idee, des te minder vernieuwend de gekozen ideeën zijn.

• Individueel: Kiezen doen wij het liefst individueel en anoniem. Hierdoor heb jegeen last van ‘group think’, waardoor mensen snel mee-stemmen met elkaar. De snelste beslisser heeft in dat geval veel invloed op de groep.

• Check: Bespreek de ideeën en check wat ermee wordt bedoeld. Heeft iedereen hetzelfde beeld hierbij? Afhankelijk van hoe je een sessie hebt ingericht start je met deze fase, of doe je dit na een eerste idee-selectie. Wanneer je dit ook doet: zorg ervoor dat er een gedeeld startbeeld is van het idee waarmee verder wordt gegaan!

Check-check op bovenstaande regels? Dan kun je van start! We gebruiken bij STORMPUNT een heel arsenaal van creatieve werkvormen. Daarmee prikkelen we mensen om uit hun vaste patronen te komen. Vervolgens kiezen we daaruit de beste ideeën, om die daarna te realiseren. En bovenstaande gouden regels zijn voor ons áltijd leidend in onze aanpak!